Niš i demonstracije 27. marta: kako su se Nišlije suprostavile Trojnom paktu i Hitleru

Prošle su 82 godine od kako je zbog odluke Jugoslavije da pristupi Trojnom paktu, grupa oficira izvršila državni udar, zbacila Vladu, pohapsila ministre i maloletnom kralju Petru Drugom predala vlast. Građanstvo je masovno demonstriralo širom zemlje, priključile su se i Nišlije, nezadovoljne zbog sklapanja saveza sa Nemcima. Martovske demonstracije bile su uvod u aprilski rat.

Marta 1941. godine raskinuto je pristupanje Trojnom paktu, uz masovne antifašističke demonstracije po svim većim srpskim gradovima Jugoslavije, a tome je prethodila upravo odluka tadašnje Vlade Cvetković-Maček koja je 25. marta, potpisala protokol o pristupanju Kraljevine Jugoslavije savezu Nemačke, Italije i Japana.

Kako se i danas govori o tom događaju, Jugoslavija je pokušavala da zadrži neutralnost, ali su na diplomatski pritisak Nemačke i Hitlera odlučili da potpišu protokol o pristupanju u Trojnom paktu.

Ovo je naišlo na nezadovljstvo građanstva, Srpske pravoslavne crkve i većeg dela Jugoslovenske vojske koja je izvršila puč.

Učešće naroda nije izostalo, a na to kako su izgledale martovske demonstracije na niškim ulicama u jednom od svojih radova osvrnuli su se arhivista Boban Janković i istoričar Dušan Andrejević.

Reakcija Nišlija na vest o padu stare i formiranju nove Vlade bila je očekivana, a ista atmosfera vladala je i u u Aleksincu, Prokuplju, Svrljigu, Sokobanji i drugim mestima ovog dela Srbije.

Navode da se nije moglo sakriti raspoloženje naroda. Demonstranti su se slivali niz ulice, pridružili su im se radnici sa železnice, iz Fabrike duvana, građanstvo i svi ostali koji nisu mogli ili želeli da prihvate pristupanje Trojnom paktu.

Posle okupljanja u centru grada, demonstranti su se kretali u raznim pravcima i držali zapaljive govore kod Oficirskog doma, Sokolane, Gimnazije i kod kuće komandanta armije.

U Dušanovoj originalan protest – simbolično spaljena osovina

Janković i Andrejević pronalaze i podatke da je u Dušanovoj ulici, došlo je do originalne prezentacije nezadovoljstva pristupanjem Jugoslavije silama Osovine.

Ispred zgrade Radničke komore, demonstranti su izneli iz radnje Čede Stamenkovića, trgovca, tri bureta katrana i preko njih namestili osovinu i sve to spalili, želeći da simbolično zapale Osovinu Rim-Berlin-Tokio – navode oni.

Po uzoru na Beograd parole “Bolje rat nego pakt” i “Bolje grob nego rob” odjekivale su niškim ulicama, gde je narod pozdravljao vojni puč.

Izvesni podoficir Andrić, kako navode, ponešen dešavanjima u gradu, spustio se niz bedem Tvrđave u želji da se pridruži demonstrantima. Oni su ga rukama prihvatili i zatim je nastavio da korača sa njima.

Po završetku demonstracija, Niš se ubrzo umirio, očigledno zadovoljan postignutim rezultatima i nesvestan dešavanjima koja će uslediti, odnosno brzog odgovora Nemačke koji je stigao već 6. aprila, kada je započeo rat.

Najpre je bombardovan Beograd, da bi dva dana kasnije, 8. aprila, i Niš teško stradao od nemačkih bombi.

Sutradan, odnosno po okončanju bombardovanja, nemačke trupe ušle su u Niš.

Pored uništenih objekata i infrastrukture najveći gubitak bili su brojni ljudski životi. Među izginulima bilo je mnogo vojnika, žena i dece.

27. mart kao jedan od presedana i važnih istorijskih momenata na ovom podneblju, ne oboležava se u zvanično u novijoj istoriji. Pamte ga srpski antifašisti kao dan kada se narod digao protiv fašizma po cenu rata.

Izvor: Južne Vesti